Một nhà
kia có hai anh em, cha mẹ đều chết cả. Hai anh em chăm lo làm lụng, nên trong
nhà cũng đủ ăn. Muốn cho vui cửa vui nhà, hai người cùng lấy vợ. Nhưng từ khi
có vợ, người anh sinh ra lười biếng, bao nhiêu công việc khó nhọc, đều trút cả
cho hai vợ chồng người em.
Hai vợ chồng người em thức khuya dậy sớm, lại cố gắng cày cấy, làm cỏ, bỏ phân,
lúa tốt hơn trước, nên đến mùa, được bội thu. Thấy thế, người anh sợ em kể công
chiếm lấy phần hơn, vội bàn với vợ cho hai vợ chồng người em ra ở riêng.
Ra ở riêng
với vợ, người em được người anh chia cho có một căn nhà tranh lụp xụp, trước
nhà có một cây khế ngọt. Hai vợ chồng người em không phàn nàn một lời, hết vào
rừng đốn củi đem ra chợ bán, lại đi gánh mướn, làm thuê.
Còn người anh có bao nhiêu ruộng nương đều cho làm rẽ, để ngồi không hưởng sung
sướng với vợ. Thấy em không ca thán, người anh cho em là ngu si, lại càng lên
mặt, không lui tới nhà em và cũng không để ý gì đến em nữa.
Những ngày sung sướng nhất của hai vợ chồng người em là những ngày khế chín.
Quanh năm, hai vợ chồng đã chăm bón và bắt sâu, đuổi kiến cho cây khế, nên cây
khế xanh mơn mởn, bóng rợp khắp mảnh vườn nhỏ bé, quả lúc lỉu cả ở những cành
là sát mặt đất, trẻ lên ba cũng với tay được.
Một buổi
sáng, hai vợ chồng mang quang gánh và thúng bị ra gốc khế, định trèo lên hái
quả đem ra chợ bán thì thấy trên ngọn cây rung động rất mạnh, như có người đang
trèo. Hai vợ chồng nhìn lên thì thấy một con chim rất lớn đang ăn những quả khế
chín vàng. Hai vợ chồng đứng dưới gốc cây xem chim ăn, đợi chim bay đi rồi mới
trèo lên cây hái quả. Từ đấy, cứ mỗi buổi sáng tinh mơ, hai vợ chồng ra hái
khế, thì đã lại thấy chim ở trên cây rồi. Thấy có người, chim vẫn cứ ăn, ung
dung một lúc lâu, rồi mới vỗ cánh bay đi. Chim ăn ròng rã như thế ngót một
tháng trời, cây khế vợi hẳn quả.
Một hôm,
đứng đợi cho chim ăn xong, người vợ nói nửa bỡn nửa thật với chim: “Chim ơi,
chim ăn như thế thì còn gì là khế của nhà tôi nữa! Cây khế nhà tôi cũng sắp hết
quả rồi đấy, chim ạ!”. Chim bỗng nghển cổ, nheo mắt như cười, đáp lại: “?n một
quả, trả cục vàng! May túi ba gang, đem đi mà đựng”. Chim nhắc đi nhắc lại câu
ấy ba lần, rồi mới vỗ cánh bay đi.
Hai vợ chồng thấy chim biết nói đã lấy làm lạ, lại thấy chim bảo mình như thế,
nhắc lại cho mình đến ba lần, nghe rõ mồn một, nên càng suy nghĩ, phân vân.
Nhưng rồi hai vợ chồng cũng làm theo lời chim. Người vợ lấy vài vuông vải nâu
may cho chồng một cái túi, ngang dọc đúng ba gang.
Sáng hôm
sau, hai vợ chồng vừa ăn xong thì thấy một luồng gió mạnh cuốn cả cát bụi trước
sân nhà, rồi trong chớp mắt một con chim cực kỳ lớn hạ xuống giữa sân, quay đầu
vào nhà kêu lên mấy tiếng như chào hỏi. Người chồng xách cái túi ba gang ra
sân, chim nằm rạp xuống, quay cổ ra hiệu cho anh ngồi lên lưng mình. Anh ngồi
lên lưng chim, bám vào cổ chim thật chặt. Chim đứng dậy vươn cổ, vỗ cánh bay
bổng lên trời xanh. Chim lúc bay cao, lẩn vào mây bạc; lúc bay thấp, là là trên
rừng xanh, đồi núi trập trùng. Rồi chim bay ra biển cả mênh mông, sóng biếc cao
ngất vật vào sườn những hòn đảo nhỏ, làm tung lên những bọt trắng xóa. Anh ngồi
trên lưng chim thấy biển tuyệt mù, không biết đâu là bờ… Thốt nhiên chim bay
vào một hòn đảo toàn đá trắng, đá xanh, đá đỏ, đã ngũ sắc, phản chiếu ánh sáng
rực rỡ, anh chưa từng thấy bao giờ. Chim bay một vòng thật rộng xung quanh đảo
như muốn tìm một nơi hạ cánh, rồi bay những vòng hẹp hơn, là là trên các ngọn
đá, lắm lúc anh tưởng như mình sắp bị va vào những tảng đá khổng lồ. Bay đến
trước mặt cái hang rộng và sâu, chim từ từ hạ xuống. Ðặt chân xuống đảo, anh nhìn
ngó khắp nơi, tuyệt nhiên không thấy một sinh vật nào, không có đến một ngọn cỏ
hay một mống chim sâu.
Chim ra
hiệu bảo anh vào hang, muốn lấy gì thì lấy. Ở ngay cửa hang, anh đã thấy toàn
những thứ đá trong như thủy tinh và hổ phách đủ các mầu; có thứ xanh như mắt
mèo, có thứ đỏ ối như mặt trời, còn vàng bạc thì nhiều như sỏi đá. Thấy hang
sâu và rộng, anh không dám vào sợ lạc. Anh nhặt một ít vàng và kim cương bỏ vào
túi ba gang, rồi trèo lên lưng chim, ra hiệu cho chim bay về.
Chim tỏ vẻ
vui mừng, gật gật cái đầu, vươn cổ kêu vài tiếng, rồi vỗ cánh bay lên trời
xanh, bay qua biển, qua rừng, qua núi. Mặt trời mới vừa đứng bóng, chim đã hạ
cánh xuống cái vườn nhỏ có cây khế ngọt. Người vợ thấy chồng về bình yên, mừng
rỡ vô cùng, chạy ra vuốt lông chim, tỏ ý cảm ơn, ra hiệu mời chim bay lên cây
khế giải khát. Chim bay lên cây khế ăn một lúc, rồi kêu ba tiếng như chào vợ
chồng người nông dân, rồi bay đi. Từ đấy, lâu lâu chim mới lại đến ăn khế.
Tiếng đồn
hai vợ chồng người em thốt nhiên giàu có bay đến tai hai vợ chồng người anh.
Hai vợ chồng người anh vội vã đến chơi nhà em để dò xét. Nghe em thật thà kể
chuyện, người anh gạ đổi hết tài sản của mình để lấy túp lều tranh và cây khế.
Hai vợ chồng chỉ lo người em không chịu đổi, không ngờ người em vui vẻ ưng
thuận ngay.
Hai vợ
chồng người anh mừng rỡ như mở cờ trong bụng, lập tức giao hết tài sản của mình
cho em, và sáng hôm sau dọn ngay đến ở túp lều tranh trên mảnh vườn nhỏ có cây
khế ngọt. đến ở mảnh vườn chật hẹp, hai vợ chồng người anh không làm việc gì
cả. Còn được ít tiền hai vợ chồng đem tiêu dần, cả ngày chỉ nằm khểnh ngoài hè,
hí hửng nhìn lên cây khế, chờ chim bay đến. Một buổi sáng, có một luồng gió
mạnh tạt vào nhà, rồi hai vợ chồng thấy ngọn cây khế rung chuyển. Hai người hớt
hải chạy ra sân, vội nhìn lên cây thì quả nhiên thấy một con chim lớn đang ăn
khế.
Chim mới
ăn vài quả, hai vợ chồng đã tru tréo lên: “Cả nhà chúng tôi trông vào có cây
khế, bây giờ chim ăn tào ăn huyệt như thế thì chúng tôi còn trông cậy vào
đâu!”. Chim liền đáp: “Ăn một quả, trả cục vàng. May túi ba gang, đem đi mà
đựng”; rồi chim bay vụt đi.
Hai vợ chồng người anh mừng quá, cuống quýt vái theo chim, rồi bàn nhau may
túi, cãi cọ om sòm. Mới đầu, hai người định may thật nhiều túi, sau lại sợ chim
không đưa đi, nên rút cục cũng chỉ may một cái túi như người em, nhưng may to
gấp ba, mỗi chiều chín gang, thành một cái tay nải lớn.
Sáng hôm
sau, chim hạ cánh xuống sân trước túp lều tranh. Người anh đang ăn, thấy chim
bay đến, bỏ cả ăn hấp tấp chạy ra, tay xách cái túi lớn trèo tót lên lưng chim,
còn người vợ vái lấy vái để chim thần. Chim cất cánh bay bổng lên mây xanh, qua
núi qua biển cả, rồi cũng hạ cánh xuống cái đảo khi trước.
Trên lưng
chim bước xuống, người anh hoa cả mắt về những ánh ngũ sắc ở các loại kim cương
và ngọc quý chiếu ra. Ðến khi vào hang, người anh lại càng mê mẩn tâm thần,
quên cả đói cả khát, cố nhặt vàng và kim cương cho thật đầy tay nải, lại buộc
đầu ống quần và tay áo cho thật chặt rồi nhồi nhét đầy cả hai tay áo và hai ống
quần, đến nỗi nặng quá, chàng ta cố kéo lê từng bước mà vẫn chưa ra được khỏi
hang.
Chim đợi
lâu quá, chốc chốc lại kêu lên vài tiếng vang cả đảo, thúc giục anh chàng ra
về. Mãi gần chiều, anh ta mới kéo được cái tay nải đầy vàng và kim cương đến
chỗ chim đang đợi. Muốn cho khỏi rơi, anh ta đặt tay nải dưới cánh chim, rồi
lấy dây thừng buộc chặt tay nải vào lưng chim và vào cổ mình.
Chim vỗ
cánh bay lên, nhưng vì nặng quá, mới bay lên khỏi mặt đất một ít lại sa xuống.
Sau chim cố gắng đạp hai chân thật mạnh xuống đất, vươn cổ bay bổng lên. Anh
chàng ngồi trên lưng chim khấp khởi mừng thầm, cho là chỉ trong giây phút mình
sẽ về đến nhà, sẽ có nhà cao cửa rộng, vườn ruộng khắp nơi, tiêu pha hết đời
thật hoang toàng cũng không hết của.
Lúc ấy, chim đã bay trên biển cả. Trời trở gió, những con sóng xám xì cất cao
lên bằng mấy nóc nhà. Chim bay ngược gió rất là nhọc mệt, cổ gập hẳn xuống, hai
cánh mỗi lúc một yếu dần. Túi vàng lớn thốt nhiên bị gió hất mạnh vào cánh
chim. Chim buông xuôi hai cánh, đâm bổ từ lưng trời xuống biển. Chỉ trong chớp
mắt, người anh bị sóng cuốn đi, cái túi lớn và những ống quần, tay áo chứa đầy
vàng và châu báu dìm anh ta rất mau xuống đáy biển.
Còn chim chỉ bị ướt lông, ướt cánh một lúc, rồi chim lại vùng lên khỏi mặt
nước, bay về núi, về rừng.